[Zohreh Gholami]

جانوران تندپا و چابک همچون غزال ها و یوزپلنگ ها، تنها موجودات زنده این سیاره نیستند که برای حفظ بقای خود به سرعت و تندی متکی اند، بلکه واقعیت آن است که برخی از گیاهان و قارچ ها نیز از همین تکنیک برای زنده ماندن و بقای نسل خود بهره می گیرند.به طور حتم تصاویرى از گیاهان گوشتخوار را دیده اید؛ تصاویرى که در آنها برگ هاى آرواره مانند براى شکار حشره اى نگونبخت به انتظار نشسته و یا طعمه لذیذى را نصیب خود ساخته اند.

این گیاهان با آرواره هاى ویژه خود که همان برگ هاى تغییر شکل یافته اند، قادرند در یک چشم بر هم زدن و در یک دهم ثانیه، حشرات نشسته در دام را اسیر خویش سازند و از آنها به عنوان منبع غذایى استفاده کنند. برخى از گیاهان نیز جنبش ها و تحرکات برق آسایى را براى اهداف غیر تغذیه اى به کار مى گیرند؛ به طورى که در این قبیل گونه هاى گیاهى از حرکات سریع براى انتشار دانه، گرده و یا دور کردن شکارچیان استفاده مى شود.

ساختار بافت ها و اندام هاى گیاهى در برخى موارد، داراى تفاوت هاى بسیار بارز و عمیقى با گونه هاى جانورى است. براى مثال، همانطور که مى دانیم ماهیچه و بافت هاى عضلانى در گیاهان وجود ندارد، پس گیاهان یاد شده چگونه مى توانند چنین حرکات سریع و برق آسایى از خود نشان دهند؟

دو دانشمند به تازگى با بهره گیرى از قوانین فیزیک، به تشریح و توصیف اصول مکانیکى ساختار این قبیل گیاهان پرداخته و نشان داده اند که این سرعت و حرکت چگونه در پیکره آنها ظهور مى یابد.
ماهادوان، پروفسور ریاضیات کاربردى و مکانیک در دانشگاه هاروارد واقع در کمبریج ایالت ماساچوست آمریکا مى گوید: براى درک زیست شناسی، همواره بهتر است ابتدا قوانین اساسى و بنیادى موجود در این حوزه را فرا گیریم؛ قوانین فیزیکى و شیمیایى و نیز اصول ریاضیاتى که جهان زنده بر پایه آن بنا شده است.
وى و یکى از شاگردانش به نام اسکوتیم، با انتشار یافته هاى خود در شماره اخیر مجله ساینس پرده از اسرار این گیاهان چابک برگرفته اند.
آنها گیاهان سریع را به دو گروه عمده تقسیم کرده اند: گیاهانى که سلول هاى خود را براى ایجاد حرکت هاى سریع، متورم و چروکیده مى کنند و نیز گروه دیگر، گیاهانى که از تکنیک تورم و چروکیدگى براى رها سازى ناگهانى انرى ذخیره شده استفاده مى کنند و این عمل را در قالب یک حرکت به اصطلاح قاپ زدن و در چنگ گرفتن براى به دست آوردن طعمه یا یک حرکت انفجارى براى انتشار دانه ها و گرده ها انجام مى دهند.

گیاه Aldrovanda یا به اصطلاح گیاه چرخ آبگرد که عموزاده هاى گیاه مگس گیر ونوس است، به گروه نخست تعلق دارد. این موجودات گوشتخوار بسیار کوچک و نازک هستند؛ به طورى که سلول هاى آنان مى توانند به سرعت به وسیله جذب آب متورم شوند و کناره برگ ها را به یکدیگر نزدیک کنند و این عمل را با چنان سرعت بالایى انجام دهند که بى مهرگان آبزى موجود در اطراف گیاه، فرصت و مجالى براى گریختن نیابند و به عنوان غذایى لذیذ در دام گیاه گرفتار آیند.

پروفسور ماهادوان تصریح مى کند: گیاهان بزرگ تر نمى توانند این عمل را با چابکى و با چنین سرعت بالایى انجام دهند و از خواص فیزیکى ویه آب و قابلیت کشسانى آن بهره کافى را ببرند.
به گفته وی، مگس گیر ونوس در گروه دوم از این گیاهان چابک و شکارچیان سریع جاى مى گیرد. این گیاهان داراى برگ هایى به شکل عدسى هستند که به طرف داخل خمیدگى یافته اند و به هنگام قرارگیرى به روى یکدیگر، محفظه بسته اى را به مانند یک قفس و تله براى طعمه خویش پدید مى آورند.

هنگامى که یک مگس، عنکبوت یا هر حشره کوچک دیگرى روى برگ هاى این گیاه گوشتخوار گام مى نهد، ماشه برگ را تحریک مى کند و سرانجام آنها را مى چکاند و به این ترتیب، برگ ها به سرعت با جذب آب فراوان به درون سلول هاى خود، متورم مى شوند و نیروهاى وارده از این جریان به برگ، موجب قرارگیرى دو برگ روى یکدیگر و بسته شدن محفظه خواهد شد. همانطور که روشن است، در پایان این عملیات گیاه مى تواند از طعمه به دام افتاده، براى تغذیه استفاده کند.

کارل نیکلاس، زیست شناس گیاهى دانشگاه کورنل در نیویورک تاکید مى کند: سیستم هاى طبقه بندى جدید، روش هاى ریاضیاتى مطلوبى براى توصیف پدیده اى که انسان ها سال هاى متمادى شاهد آن بوده اند را در اختیارمان قرار مى دهد و به کمک این ابزار مى توان بیش از پیش پرده از اسرار این موجودات شگفت انگیز برگرفت.
ماهادوان و همکارانش چندى پیش نتایج تحقیقات خود را در زمینه رفتار تغذیه اى گیاه مگس گیر، در ورنال نیچر منتشر کرده بودند و اینک انتشار نتایج تحقیقات جدید آنان مى تواند با تکمیل یافته هاى پیشین، پنجره جدیدى را به دنیاى گیاهان و اسرار نهفته در آن بگشاید و جنبه هاى تاریک رفتار این گونه هاى زنده را روشن سازد.

بر اساس یافته هاى این دانشمندان، حرکت آب در درون سلول ها با ویژگى هاى فیزیکى منحصربه فرد آن، سیگنال هاى الکتریکى و نیز رهاسازى انرژى ذخیره شده و نهفته در سلول ها، سه پایه فیزیکى کلیدى و مهم براى ظهور گیاهان چابک و شکارچیان سریع در جهان گیاهى است.